از شانس تصویب قطعنامه تا اجازه دیرهنگام به بازرسان آژانس

نشست فصلی شورای حکام امروز ۲۵ آبان ماه( ۱۶نوامبر) به وقت محلی در وین برگزار می‌شود و تا ۲۷ آبان ماه( ۱۸ نوامبر) ادامه خواهد داشت. گفته می‌شود که پیش‌نویس قطعنامه‌ای علیه برنامه هسته‌ای ایران در دستور کار نشست این دوره شورا قرار دارد؛ آمریکا، بریتانیا، فرانسه و آلمان با ارائه پیش‌نویس قطعنامه‌ای به شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از این نهاد خواسته‌اند تا ضمن اعمال فشار‌های بیشتر بر ایران، از مقامات کشورمان بخواهد تا برای بازرسی از مکان‌هایی که به ادعای کشور‌های غربی آلوده به اورانیوم هستند، با بازرسان آژانس همکاری کند.

سه مکانی که آژانس ادعای آلوده بودن آن‌ها به اورانیوم را مطرح کرده است در ورامین و تورقوزآباد در حومه تهران و در مریوان در استان کردستان قرار دارند؛ آژانس در نمونه‌برداری‌های محیطی خود که در سال ۱۳۹۸ انجام داد مدعی شد که آثار اورانیوم در این سه مکان را یافته در حالی که ایران پیش از آن درباره وجود چنین مراکزی به آژانس اطلاع نداده بود. در پاسخ به این ادعا مقامات وقت کشورمان همان زمان اعلام کردند که «مکان‌های اشاره شده در گزارش فعلی مدیرکل مبتنی بر ادعا‌های مطرح شده توسط طرف ثالث بد نیت –یعنی اسرائیل- است که هیچ مبنای حقوقی ندارد.»

هرچند که ایران اسفند سال گذشته نهایتا با آژانس به این توافق رسید که در یک بازه زمانی سه‌ماهه یعنی تا خرداد ۱۴۰۱به سؤالات این نهاد بین المللی درباره منشأء اورانیوم در سایت‌های اعلام نشده خود پاسخ شفاف بدهد، اما آژانس در گزارش خردادماه سال جاری خود، مدعی شده بود که ایران به تعهداتش عمل نکرده است. پس از گزارش مذکور بود که شورای حکام قطعنامه تازه‌ای را علیه کشورمان تصویب کرد و ایران نیز در پاسخ به این قطعنامه، شمار دیگری از دوربین‌های نظارتی آژانس را که بر اساس برجام نصب شده بود، خاموش کرد.

آنطور که اعلام شده است در نشست فصلی این دوره شورای حکام، موضوع ایران و برجام هم در دستور کار این شورا قرار دارد و براساس برنامه اعلام شده، راستی آزمایی و بازرسی فعالیت‌های اتمی ایران، در راستای قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد و اجرای توافقنامه پادمان، نیز مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

در پیش‌نویس قطعنامه‌ای که آمریکا و سه کشور اروپایی درصدد تصویب آن در نشست این دوره شورای حکام هستند اینطور آمده است که هیئت مدیره آژانس «نگرانی عمیق خود را از مسائل پادمانی مربوط به کشف آثار اورانیوم در سه مکان اعلام‌نشده به دلیل همکاری‌های ناکافی ایران ابراز می‌کند. » در همین رابطه رؤیترز خبر داده بود که پیش‌نویس قطعنامه یاد شده روز جمعه (۲۰ آبان ماه) در آستانه نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای ۳۵ عضو آن ارسال شده است.

موافقت با یک بازدید دیرهنگام

البته براساس آنچه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرده است ایران با بازدید مقامات آژانس و پاسخ‌گویی به سؤالات موجود درباره منشأ ذرات اورانیوم کشف‌شده موافقت کرده است. هر چند که معلوم نیست چرا با این بازدید‌ها پس از برگزاری نشست فصلی شورا موافقت شده است؟ یعنی اگر مقامات کشورمان مایل بر اثرگذاری در روند تصویب قطعنامه ضد ایرانی کشور‌های غربی بودند قطعاً باید این بازدید پیش از برگزاری نشست فصلی شورای حکام صورت می‌گرفت! قطعنامه ای که پیش نویس آن الزامات دیگری را برای ایران به همراه دارد. موارد دیگری چون «ارائه کلیه اطلاعات، اسناد و پاسخ‌های مورد نیاز آژانس» و «ارائه دسترسی به مکان‌ها و مواد مورد نیاز آژانس، و همچنین نمونه‌برداری در صورت لزوم توسط آژانس» از جمله آنها است. موضوعاتی که دستیابی به یک موضع مشترک میان ایران و آژانس می تواند اندکی به تلطیف فضا به نفع تهران کمک کند، اگرچه گمان نمی رود که این مبحث  حداقل حالا، در دستور کار مقامات کشورمان قرار داشته باشد. در همین رابطه تهران با گره زدن ادعاهای آژانس در رابطه با آلودگی سه سایت هسته ای مورد اشاره با موضوع احیای برجام، دستیابی به هرگونه توافق با ایران را منوط به بسته شدن پرونده این موارد ادعایی کرده بود. ابراهیم رئیسی گفته بود: «هر گونه توافق احیای برجام را مشروط به بسته شدن پرونده جدید پادمانی ایران( سووالات در مورد سه مرکز آلوده) می‌دانیم.» اگرچه حالا رابرت مالی، نماینده ویژه دولت آمریکا در امور ایران با اوج‌گیری جریان اعتراضات در کشورمان گفته است: «‌در حال حاضر تمرکز واشنگتن روی موضوع احیای برجام نیست و اعتراضات اخیر در ایران و نیز موضوع فروش پهپاد‌های ایرانی به روسیه، تمرکز واشنگتن را از موضوع احیای برجام تغییر داده است.‌»

پیچ و تاب های یک توافق

مقامات غربی مدعی هستند که احیای برجام در این مقطع زمانی و اجازه برداشت از میلیاردها دلار به کشوری که درگیر اعتراضات خیابانی است و یا در جنگ اوکراین کمک تسلیحاتی به روسیه انجام می‌دهد، منطقی نیست. برخی کارشناسان نیز بر این باور هستند که با وجود اعلام آمادگی مقامات کشورمان برای از سرگیری مذاکرات برجامی هنوز موضع واحدی در کشور برای این موضوع وجود ندارد و از سوی دیگر رقبتی در سوی دیگر ماجرا یعنی در جبهه غرب برای امتیازدهی به ایران احساس نمی شود؛ اگرچه این کشور‌ها نیز نیک می‌دانند که جایگزین بهتری نسبت به برجام برای دستیابی به هرگونه توافق هسته‌ای با ایران وجود ندارد.

این کارشناسان همچنین به اقدام ایران در خردادماه سال گذشته نسبت به خاموش کردن یک سوم دوربین‌های نظارتی آژانس در تاسیاست هسته‌ای کشورمان که در واکنش به صدور قطعنامه ضد ایرانی شورای حکام صورت گرفته بود اشاره می‌کنند و می‌گویند: « خاموش‌سازی باقی دوربین‌های آژانس یا به کارگیری سانترفیوژ‌های پیشرفته هم، تنها به تندتر شدن فضا در شرایطی که جمهوری خواهان اکثریت کرسی‌های مجلس نمایندگان آمریکا را در دست گرفته‌اند و حزب بنیامین نتانیاهو در انتخابات اخیر اسرائیل به پیروزی رسیده است، میانجامد. »

با این وجود به نظر می‌رسد که کشور‌های غربی همچنان مایل  به دنبال یافتن ساز و کاری  برای نشستن پای میز مذاکره با ایران هستند چرا که به ادعای همین کشور‌ها تهران به زمان گریز هسته‌ای خود بسیار نزدیک شده است و احیای برجام یا دستیابی به هرگونه توافق هسته‌ای با ایران تنها تا پایان سال جاری شمسی قابل قبول خواهد بود.